Balada to jeden z gatunków literackich, którego kolebką jest średniowieczna Prowansja. To kraina położona w południowo-wschodniej części Francji, z jednej strony otoczona górami, a z drugiej wodami Morza Śródziemnego. Właśnie w takim miejscu kwitła kultura rycerska, a także związana z nią literatura.
Balada – pochodzenie gatunku literackiego
Balada (funkcjonuje też nazwa „balata”) to staroprowansalski gatunek literacki, który przez badaczy uważany jest za najstarszą znaną odmianę romańskiej pieśni tanecznej. Wywodzi się od czasownika balar, czyli „tańczyć”. Był popularny we wczesnym średniowieczu, w czasach, gdy poezja prowansalska przeżywała swój największy rozkwit, a więc pomiędzy XI a XIII wiekiem. Nazwę podał w pod koniec XII stulecia Pons de Chaptuil.
Za twórców balad można uznać trubadurów, którzy byli jednocześnie poetami oraz muzykami. Ich ulotne dzieła podawano sobie z ust do ust, ale rzadko kiedy zostawały utrwalone dla potomności. W przypadku gatunku, jakim jest balada, zachowało się tylko sześć utworów o bardzo prostej budowie.
Najważniejsze cechy balady
Staroprowansalska balada jest mocno powiązana z dansą, inną odmianą średniowiecznej pieśni tanecznej. Oba gatunki literackie wywodzą się bezpośrednio z liryki ludowej. Zachowane do dzisiaj balady mają bardzo prostą budowę:
- od 3 do 5 jednorymowych zwrotek;
- każda zwrotka ma od 2 do 4 wersów;
- wiersze łączą z refrenem poprzez rym przejściowy.
W dansach refren śpiewany był przed pierwszą zwrotką, ale rękopisy balad, które przetrwały, na to nie wskazują. Nie jest jednak nigdzie opisane, jak trubadur wykonywał swój utwór, więc mógł wzorować się na dansie.
Ze staroprowansalskiej balady wywodzą się inne gatunki, takie jak francuska ballada. Jej wpływy widać także w literaturze portugalskiej oraz włoskiej.