Groteska, Makabreska i Danse Macabre w Literaturze

Odkryj fascynujący świat literatury pełen kontrastów. Groteska, makabreska i taniec śmierci to motywy, które od wieków inspirują twórców. Zobacz, jak kształtują opowieści i co oznaczają.

Danse Macabre, czyli Taniec Śmierci

Motyw danse macabre pochodzi z łaciny. Oznacza dosłownie taniec śmierci. To uniwersalny obraz równości wobec końca życia. Pojawia się w literaturze od średniowiecza do współczesności. Pierwsze przedstawienia powstały w XIV wieku we Francji. Groteskowy obraz śmierci z kościotrupem i kosą jest bardzo popularny.

Geneza i charakterystyka motywu

Geneza motywu wiąże się z epidemiami. Czarna śmierć pustoszyła Europę. Wojny także wpływały na jego rozwój. Danse macabre przedstawia korowód ludzi. W korowodzie są osoby różnych stanów. Personifikacja śmierci prowadzi ten korowód. Śmierć jest siłą demokratyczną. Nie rozróżnia bogatych i biednych. Nie rozróżnia młodych i starych.

Motyw ma funkcję moralizatorską. Przypomina o marności ziemskiego życia. Uczy o nieuchronności śmierci. Ma też funkcje religijne i społeczne. Wzbudza pokorę i łagodzi lęk przed śmiercią. Przedstawienia motywu znajdziesz w różnych epokach. Pojawiają się w różnych formach literackich.

„memento mori” – pamiętaj o śmierci

W literaturze średniowiecznej śmierć ukazuje się jako groteskowy trup. Jest obleczony w biały całun. Trzyma w ręku kosę.

Danse macabre w literaturze epok

Motyw danse macabre pojawiał się w literaturze wielu epok.

Literatura średniowieczna

W literaturze średniowiecznej motyw jest wyraźnie obecny. Znajdziesz go w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Pojawia się też w „Dialogus mortis cum homine”. W „Rozmowie mistrza Polikarpa” śmierć uczy moralności. Ukazana jest jako groteskowa postać.

Literatura renesansu

Renesansowe przedstawienia to drzeworyty Hansa Holbeina. Motyw pojawia się w twórczości François Villona. Jego „Wielki Testament” to przykład.

Literatura baroku

Barok skupia się na przemijaniu. Ukazuje nietrwałość świata. Mówi o nieśmiertelności duszy. Barokowe utwory to „Uwag śmierci niechybnej” Józefa Baki. Wiersz „Nowe niebo albo piekło” Jana Andrzeja Morsztyna także go zawiera.

Literatura romantyzmu

Romantyzm ukazuje śmierć jako wyzwolenie. Wyzwala od cierpień. Motyw pojawia się w „Dziadach” Mickiewicza. Znajdziesz go w „Kordianie” Słowackiego. W „Hamlecie” Szekspira motyw pojawia się na cmentarzu. Jest w scenie rozmowy z grabarzami. Hamlet porównuje ludzi do średniowiecznego korowodu śmierci.

Literatura pozytywizmu

Pozytywizm przedstawia danse macabre sporadycznie. Przykładem są „Antek” Prusa i „Lalka”. W „Lalce” motyw łączy się z koncepcją vanitas. Ukazuje przemijanie bogactw i chwały.

Literatura Młodej Polski

W Młodej Polsce motyw zyskał popularność. Pojawia się w twórczości Przerwy-Tetmajera. Stanisław Wyspiański także go używał. Stanisław Przybyszewski ukazuje taniec miłości i śmierci. To siła destrukcyjna. Jest związana z pożądaniem.

Literatura współczesna

We współczesnej literaturze motyw pojawia się rzadziej. Znajdziesz go w „Mistrzu i Małgorzacie”. Opowiadanie Marka Krajewskiego także go zawiera. Edward Gorey przedstawia groteskowy „korowód śmierci”. Robi to w humorystycznej formie. Ukazuje alfabetyczne zgony.

Literatura przedstawia motyw danse macabre. Robi to od średniowiecza po współczesność. W różnych kontekstach kulturowych i artystycznych.

Groteska w Literaturze

Groteska to kategoria estetyczna. Jest charakterystyczna dla literatury XX wieku. Występowała już w romantyzmie. W literaturze współczesnej jest bardzo popularna. Groteska łączy elementy fantastyczne i realistyczne. Zestawia tragiczne i komiczne.

Definicja i cechy groteski

Nazwa groteska pochodzi z XV wieku. Wywodzi się z włoskiego słowa „grottesco”. Oznacza podziemne groty. W Rzymie znajdowano mozaiki. Przedstawiały karykaturalne stworzenia. Były na ścianach pałacu Nerona. Pierwsze przykłady groteski to średniowieczne moralitety. Znajdziesz je też w mozaikach z pałacu Nerona.

„forma artystyczna oparta na kontraście” – według Słownika Języka Polskiego PWN

Podstawowe cechy groteski to mieszanie porządków. Zestawia sacrum z profanum. Łamie konwencje. Wyolbrzymia i przejaskrawia. Wykorzystuje karykaturę. Groteska wywołuje silne emocje. Należą do nich niesmak, przerażenie, rozpacz. W utworach groteskowych świat jest skrajnie absurdalny. Jest zdeformowany i mroczny. Jednocześnie bywa komiczny. Groteska cechuje się nagromadzeniem sprzecznych emocji. Występują w niej kontrasty. Oswojenie lęku to ważny element. Ukazuje świat pozbawiony sensu. Groteska w literaturze rozpoznawana jest po absurdalnych sytuacjach. Deformacja postaci to jej cecha. Mieszanie emocji także.

Groteska służy ukazywaniu świata. Robi to w krzywym zwierciadle. Podkreśla jego absurdalność. Ukazuje sprzeczności. W polskiej literaturze groteska pojawia się w baroku i romantyzmie. Jest też w dwudziestoleciu międzywojennym.

Przykłady groteski w literaturze

Najwięksi twórcy groteski to Stanisław Ignacy Witkiewicz. Należą do nich także Bruno Schulz i Witold Gombrowicz. Samuel Beckett to kolejny ważny autor. Przykładowe utwory z groteską to wiele znanych dzieł.

• ‘Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią’
• ‘Gargantua i Pantagruel’ Rabelais’go
• ‘Szewcy’ Witkacego
• ‘Tango’ Sławomira Mrożka
• ‘Wesele w Atomicach’ Mrożka
• ‘Mistrz i Małgorzata’ Bułhakowa
• ‘Proces’ Kafki
• ‘Bal w Operze’ Tuwima
• ‘Dusiołek’ Leśmiana
• ‘Ferdydurke’ Gombrowicza
• ‘Trans-Atlantyk’ Gombrowicza
• ‘Czekając na Godota’ Becketta
• ‘Kartoteka’ Tadeusza Różewicza

Groteska w “Ferdydurke”

W „Ferdydurke” Gombrowicz demaskuje fałsz. Ukazuje hipokryzję społeczeństwa. Przedstawia absurdalność ludzkich zachowań. Mówi o narzuconych rolach i konwenansach. Główny bohater, Józio, wraca do szkoły. Symbolizuje uwięzienie w narzuconych rolach. Scena pojedynku na miny jest groteskowa. Ukazuje sztuczność ról społecznych. Przykłady groteski w “Ferdydurke” to pojawienie się 30-letniego Józka w szkole. Groteskowe postacie to profesor Bladaczka. Rodzina Młodziaków także. Groteskowy język jest charakterystyczny.

Groteska w “Tangu”

W „Tangu” Mrożka bunt jest niemożliwy. Groteska to bunt przeciwko temu. Role są odwrócone. Groteskowe postacie to Edek, Stomil, Eleonora. Groteskowy język to wypowiedź Artura. Jest w stylu biblijnym.

Inne przykłady

Sztuka ‘Czekając na Godota’ ukazuje absurd oczekiwania. Czekają na nieznanego Godota. Bohaterowie są skrajnie różni. Świat jest umierający. Powieść ‘Pożegnanie jesieni’ Witkacego opisuje dojrzewanie. Mówi o degeneracji młodego dekadenta. Dramat ‘Kartoteka’ Różewicza przedstawia strumień świadomości. To chaos i chaotyczne monologi. Bohater jest symbolem czasów przedwojennych.

Groteska w sztuce służy krytyce społecznej. Demaskuje ukryte mechanizmy władzy. Mówi o konwenansach i normach.

Makabreska w Literaturze i Teatrze

Makabreska to drobny utwór literacki. Może być zwłaszcza sceniczny. Łączy nastrój grozy z groteską. Może też oznaczać coś przerażającego. Jednocześnie jest to coś śmiesznego. Etymologia słowa pochodzi od “makabra”. Jest tworzona analogicznie do “groteska” czy “humoreska”.

Charakterystyka makabreski

Makabreska to utwór literacki. Zwykle jest sceniczny. Dominują w nim elementy grozy. Ma też elementy groteski. Charakterystyczny jest czarny humor. W definicjach słowa makabreska wymieniane są różne konteksty. Należą do nich literatura i teatr. Pojawia się groza i groteska. Wspomina się horror, koszmar, obrzydlistwo. Także ohyda, okropność, potworność. Makabreska jest związana z drobnym utworem. Zawiera elementy grozy i groteski. Słowo ma istotne znaczenie w literaturze. Jest ważne też w teatrologii.

Przykłady makabresek

Przykładami makabresek są utwory Edgara Allana Poego. Należy do nich twórczość Rolanda Topora. Także twórczość Tima Burtona. W krzyżówkach słowo “makabreska” ma 7 liter. Istnieje około 19 odpowiedzi do krzyżówek. Zawierają słowo “makabreska”.

Połączenie Groteski, Makabry i Danse Macabre

Groteska, makabra i danse macabre często współistnieją. Łączą się w literaturze i sztuce. Taniec śmierci sam w sobie zawiera elementy groteski. Ukazuje absurdalność śmierci. Pokazuje jej demokratyczną naturę. Maska Czerwonego Moru Edgara Allana Poego jest przykładem. Ukazuje śmierć w kontekście zarazy. Robi to w groteskowej scenerii. Jest to sceneria karnawałowa. Możemy mówić o makabresce. Łączy grozę zarazy z groteskowym tańcem. W poemacie Bolesława Leśmiana “Dziejba leśna” śmierć tańczy. To dosłowny taniec trupa z dziewczyną. To obraz makabryczny i groteskowy.

Groteska pozwala łączyć sprzeczne elementy. Artysta może zestawić tragizm z komizmem. Piękno z brzydotą. Makabreska jest formą tej groteski. Skupia się na elementach przerażających. Dodaje do nich humor lub absurd. W “Makbecie” Szekspira wiedźmy są groteskowe. Wprowadzają elementy nadprzyrodzone. Ich przepowiednie są absurdalne. Wpływają na losy bohatera. Postacie w “Makbecie” zachowują się karykaturalnie.

Współczesna kultura masowa wykorzystuje te motywy. Memy internetowe często są groteskowe. Łączą humor z makabrą. Instalacje artystyczne także. Groteska i makabra służą krytyce społecznej. Demaskują ukryte mechanizmy. Dotyczą władzy, konwenansów, norm. Literatura staje się lustrem. Pokazuje prawdę o nas samych. Nawet jeśli odbicie jest zniekształcone.

Podsumowanie

Motyw danse macabre to trwały wątek literacki. Odzwierciedla stosunek człowieka do śmierci. Groteska jest kategorią estetyczną. Deformuje świat przedstawiony. Łączy sprzeczności. Makabreska to utwór literacki lub sceniczny. Łączy grozę z groteską. Te motywy wzbogacają literaturę. Pozwalają na głęboką refleksję. Ukazują świat w zaskakujący sposób.