Co wolno, a czego nie wolno na L4? Zasady, kontrole i planowane zmiany
Zwolnienie lekarskie to czas na powrót do zdrowia. Wyjaśniamy, co możesz robić na L4 zgodnie z prawem. Poznaj aktualne zasady ZUS i pracodawców. Dowiedz się, jakie zmiany w przepisach są planowane na przyszłość. Uniknij utraty zasiłku i innych nieprzyjemnych konsekwencji.
Podstawowe zasady korzystania ze zwolnienia lekarskiego
Zwolnienie lekarskie potwierdza Twoją niezdolność do pracy. Wystawia je uprawniony lekarz po zbadaniu stanu zdrowia. Celem L4 jest rekonwalescencja i powrót do pełnej sprawności. Musisz powstrzymać się od pracy. Dotyczy to aktywności zarobkowej w każdej formie.
Aktualne zasady reguluje ustawa. Chodzi o ustawę z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Od 1 grudnia 2018 roku obowiązują elektroniczne zwolnienia (e-ZLA). Lekarz wysyła je automatycznie. Trafiają na profil PUE ZUS i do pracodawcy. Nie musisz dostarczać papierowego dokumentu. Pamiętaj jednak o powiadomieniu pracodawcy o swojej nieobecności. Zrób to najpóźniej drugiego dnia zwolnienia. Możesz użyć telefonu lub maila.
L4 “leżące” a “chodzące” – kody 1 i 2
Zwolnienia lekarskie różnią się wskazaniami. Lekarz umieszcza na nich specjalne kody. Kod 1 oznacza, że chory powinien leżeć. Musisz przebywać w domu przez cały okres zwolnienia. Ogranicz aktywność fizyczną do minimum. Kod 2 oznacza, że chory może chodzić. Dopuszczalne jest poruszanie się. Nie powinno to jednak szkodzić zdrowiu. Taki kod pozwala na wykonywanie podstawowych czynności. Chodzi o zaspokojenie codziennych potrzeb życiowych.
Zwolnienie z kodem 2 pozwala na wyjścia z domu. Możesz iść do apteki po leki. Dopuszczalne są zakupy spożywcze. Możesz odwiedzić lekarza lub placówkę medyczną. Krótki spacer też jest możliwy. Ważne, aby te czynności wspierały leczenie. Nie możesz jednak remontować mieszkania. Wyjazdy turystyczne są zabronione. Udział w imprezach też jest niedozwolony. Oba kody wymagają skupienia na powrocie do zdrowia.
Czego absolutnie nie wolno robić na L4?
Podczas zwolnienia lekarskiego obowiązuje zakaz pracy. Nie wolno wykonywać pracy zarobkowej. Dotyczy to Twojego pracodawcy. Dotyczy też pracy dla innej firmy. Zakaz obejmuje pracę zdalną. Nie możesz też dorabiać na umowę zlecenie czy o dzieło. Złamanie tej zasady jest poważnym naruszeniem. Grozi utratą prawa do zasiłku. Możesz też stracić pracę.
Unikaj wszelkich aktywności, które opóźniają leczenie. Nie wykonuj prac remontowych w domu. Koszenie trawy lub prace w ogrodzie są zabronione. Nie bierz udziału w wycieczkach. Wyjazdy na wakacje są niedozwolone. Nie uczestnicz w imprezach rodzinnych. Chodzi o wesela, jubileusze czy inne uroczystości. Nawet jeśli masz L4 “chodzące”, takie aktywności są ryzykowne. Mogą być uznane za niezgodne z celem zwolnienia.
Kontrole ZUS i pracodawcy – co musisz wiedzieć?
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) ma prawo Cię skontrolować. Kontrolę może przeprowadzić też Twój pracodawca. Dotyczy to firm zatrudniających ponad 20 pracowników. Kontrole odbywają się w różnych momentach. Mogą być niezapowiedziane. Mogą zdarzyć się w weekendy lub święta. Kontroler sprawdzi miejsce Twojego pobytu. Porówna je z adresem na zwolnieniu. Sprawdzi też, czy przestrzegasz zaleceń lekarza. Kontroluje, czy nie wykonujesz pracy zarobkowej.
Adres na zwolnieniu jest ważny. Wpis ‘1’ oznacza pobyt w domu. Wpis ‘2’ pozwala na wyjścia. Chodzi o wyjścia do sklepu czy apteki. Brak obecności podczas kontroli wymaga wyjaśnienia. ZUS może wezwać Cię na rozmowę. W przypadku wykrycia nieprawidłowości ZUS wstrzyma wypłatę zasiłku. Może zażądać zwrotu pieniędzy. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę. Nawet dyscyplinarnie. ZUS wydał ponad 10 tysięcy decyzji wstrzymujących wypłatę zasiłków w I półroczu 2022 roku. Cofnięto zasiłki na kwotę ponad 77 milionów złotych. W 2023 roku kwota cofniętych świadczeń wyniosła 176,9 mln zł.
Czy można zmienić miejsce pobytu na L4?
Podczas zwolnienia lekarskiego powinieneś przebywać pod adresem wskazanym na L4. Jest to podstawowa zasada. Możliwa jest zmiana miejsca pobytu. Musi być ku temu uzasadniony powód. Czasem stan zdrowia tego wymaga. Możesz wyjechać do rodziny. Dotyczy to zwolnienia z kodem 2. Ważne, aby nie pogarszać stanu zdrowia. O każdej zmianie miejsca pobytu musisz poinformować płatnika zasiłku. Płatnikiem jest ZUS lub Twój pracodawca. Masz na to 3 dni od momentu przeniesienia się.
Wyjazd za granicę na L4 jest skomplikowany. Zasadniczo jest niedozwolony. Wyjątkiem jest sytuacja medyczna. Lekarz musi uzasadnić taki wyjazd. Może być to związane z leczeniem. W projekcie nowych przepisów przewidziano taką możliwość. Musisz poinformować pracodawcę o takim wyjeździe. Zrób to niezwłocznie, najlepiej w ciągu 3 dni.
L4 na dziecko i L4 od psychiatry – specyficzne przypadki
Zwolnienie lekarskie możesz otrzymać na opiekę nad chorym dzieckiem. Zasady są podobne jak przy L4 dla siebie. Celem jest opieka nad dzieckiem. Możesz wychodzić z domu w celu zaspokojenia potrzeb dziecka. Chodzi o wizytę u lekarza. Możesz iść do apteki. Możesz zrobić niezbędne zakupy. Praktyka dotycząca innych aktywności jest niejasna. Nie powinieneś wykonywać pracy zarobkowej. Nie powinieneś też zajmować się sprawami niezwiązanymi z opieką.
Zwolnienie od psychiatry ma specyficzny charakter. Lekarz orzeka o niezdolności do pracy. Zalecenia lekarza są kluczowe. Czasem lekarz zaleca aktywności. Może to być spacer. Może zalecić wyjazd w celach terapeutycznych. Aktywności muszą wspierać proces leczenia. Muszą być niezbędne do zapewnienia zdrowego bytowania. Zawsze stosuj się do zaleceń lekarza. W razie kontroli ZUS, zalecenia lekarza są podstawą oceny.
Planowane zmiany w przepisach dotyczących L4 (Projekt UD114)
Obecne przepisy budzą wątpliwości. Nie ma jasnej definicji “pracy zarobkowej”. Projekt ustawy ma to zmienić. Projekt przygotowało Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jego numer to UD114. Proponowane zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2025 roku.
Zmiany mają doprecyzować zakazy. Mają też wprowadzić wyjątki. Będzie można wykonywać niektóre czynności. Chodzi o czynności incydentalne. Nie mogą one utrudniać leczenia. „Z uwagi na fakt, że nie sposób jest enumeratywnie wskazać wszystkich przypadków, w których osoba chora będzie zmuszona do podjęcia niezbędnej aktywności – w przepisie zaproponowano ogólne sformułowanie odnoszące się do czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.” Zmiany mają też zdefiniować pracę zarobkową. „Oznacza to, że praca zarobkowa, jako negatywna przesłanka prawa do zasiłku chorobowego, nie będzie utożsamiana z każdą aktywnością ludzką realizowaną na każdej podstawie prawnej.” Projekt przewiduje wyjazdy za granicę. Będą możliwe, jeśli uzasadni je lekarz. W przypadku podwójnego ubezpieczenia możliwe będzie orzekanie o niezdolności do pracy tylko w jednym tytule. Będzie można pracować w innym. Zmiany mają ujednolicić interpretację prawa.
Konsekwencje niewłaściwego korzystania ze zwolnienia
Niewłaściwe korzystanie z L4 ma poważne skutki. Możesz stracić prawo do zasiłku chorobowego. Utrata dotyczy całego okresu zwolnienia. Jeżeli zasiłek został już wypłacony, ZUS nakaże jego zwrot. Musisz oddać nienależnie pobrane świadczenie. W przypadku wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z celem, pracodawca może rozwiązać z Tobą umowę. Może to być zwolnienie dyscyplinarne. Za niezgodne z zaleceniami zachowania grożą kary. Mogą to być kary finansowe. Zawsze stosuj się do zasad. Przestrzegaj zaleceń lekarza.
Najczęściej zadawane pytania o L4
Czy na L4 można iść na zakupy?
Tak, jeśli masz zwolnienie z kodem 2 (“chory może chodzić”). Chodzi o zakupy niezbędne do codziennego życia. Dotyczy to zakupów spożywczych i leków. Zachowaj paragony jako dowód. Unikaj długich wycieczek po sklepach.
Czy na L4 można iść na spacer?
Spacer jest dozwolony przy zwolnieniu z kodem 2. Musi być to krótki spacer. Powinien wspierać rekonwalescencję. Unikaj długich wycieczek czy aktywności fizycznej. Zwolnienie z kodem 1 wymaga pozostania w domu.
Czy na L4 można podróżować lub jechać na wakacje?
Zasadniczo nie. Zwolnienie służy leczeniu. Wyjazdy rekreacyjne są niezgodne z celem L4. Wyjątek stanowi wyjazd leczniczy. Musi być on uzasadniony medycznie. Musisz poinformować o nim pracodawcę lub ZUS. Planowane zmiany mogą to doprecyzować.
Czy na L4 wolno pracować zdalnie?
Nie. Wykonywanie pracy zarobkowej jest zabronione na L4. Dotyczy to każdej formy pracy. Praca zdalna również jest zakazana. Grozi to utratą zasiłku i innymi konsekwencjami.
Czy na L4 można uczestniczyć w imprezie rodzinnej?
Udział w imprezach jest ryzykowny. Może być uznany za nadużycie. Zwolnienie służy leczeniu, nie rozrywce. Nawet L4 “chodzące” nie upoważnia do takich aktywności. Wyjątkiem może być ślub własny pracownika. Sąd Najwyższy uznał to za dozwolone przy L4 “chodzącym”. Inne przypadki są zazwyczaj problematyczne.
Co zrobić, gdy ZUS kontroluje mnie i nie ma mnie w domu?
ZUS zostawi zawiadomienie. Musisz złożyć wyjaśnienie. Podaj powód swojej nieobecności. Uzasadnij, dlaczego opuściłeś miejsce pobytu. Przedstaw dowody, jeśli je masz. Chodzi o paragony, wezwania do lekarza. Brak uzasadnienia może skutkować utratą zasiłku.
Czy muszę powiadomić pracodawcę o L4?
Tak. Masz obowiązek powiadomić pracodawcę. Zrób to najpóźniej drugiego dnia nieobecności. Możesz to zrobić telefonicznie lub mailowo. E-zwolnienie trafia do systemu. Powiadomienie jest jednak wymagane.
Czy na L4 mogę opiekować się własnym dzieckiem?
Praktyka jest niejasna. Teoretycznie, jeśli jesteś niezdolny do pracy, możesz mieć trudność z pełną opieką. Aktywności niezbędne do opieki są często akceptowane. Zależy to od sytuacji. Zawsze stosuj się do zaleceń lekarza. Jeśli opieka koliduje z leczeniem, może być problem.
Jak długo może trwać L4?
Standardowo L4 może trwać do 182 dni w ciągu roku. W przypadku gruźlicy lub ciąży okres ten wydłuża się do 270 dni. Po 182 dniach możesz ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne. Może trwać do 12 miesięcy.
Podsumowanie i kluczowe porady
Zwolnienie lekarskie to czas regeneracji. Skup się na powrocie do zdrowia. Zawsze stosuj się do zaleceń lekarza. Pamiętaj o kodzie na zwolnieniu. Kod 1 wymaga leżenia. Kod 2 pozwala na niezbędne wyjścia. Unikaj pracy zarobkowej w każdej formie. Nie wykonuj prac domowych wymagających wysiłku. Zrezygnuj z wyjazdów rekreacyjnych i imprez. Pamiętaj o możliwych kontrolach ZUS i pracodawcy. Zawsze informuj o zmianie miejsca pobytu. Dokumentuj niezbędne wyjścia z domu. Przestrzeganie zasad chroni Cię przed utratą zasiłku. Chroni też przed zwolnieniem z pracy. Obserwuj planowane zmiany w przepisach. Mogą one wpłynąć na przyszłe zasady korzystania z L4.
- Stosuj się ściśle do zaleceń lekarza.
- Zrozum wskazania na swoim zwolnieniu (kod 1 lub 2).
- Unikaj pracy zarobkowej i aktywności utrudniających leczenie.
- Dokumentuj niezbędne wyjścia (np. wizyty lekarskie, zakupy leków).
- Powiadom pracodawcę lub ZUS o zmianie miejsca pobytu w ciągu 3 dni.
- Śledź informacje o planowanych zmianach w prawie.
