Centon literacki – co to jest i skąd pochodzi?

Centon to niezwykła forma literacka. Polega na tworzeniu nowych utworów. Wykorzystuje się cytaty z dzieł innych autorów. Dowiedz się więcej o jego historii i zastosowaniach.

Czym jest centon literacki?

Centon literacki to specjalny rodzaj utworu. Komponuje się go z fragmentów dzieł innych pisarzy. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa cento. Oznaczało ono ‘szatę pozszywaną z rozmaitych kawałków tkanin’. Grecki odpowiednik to kentron lub kento. Potocznie centon nazywano bigosem literackim. To utwór skompilowany z cytatów. Ma często charakter zabawy literackiej.

Historia i ewolucja formy centonu

Forma centonu była bardzo popularna. Rozpowszechniła się od późnego antyku. Trwała aż do epoki baroku. Była traktowana jako rodzaj literackiej rozrywki. W Rzymie pisarze układali centony. Używali głównie wierszy Wergiliusza, Owidiusza i Lukana. W regionach greckojęzycznych popularne były kentrony. Powstawały one z wierszy Homera. Część starożytnych epigramatów miała formę centonu.

Zachowało się znane epitalamium Auzoniusza. Skompilował je z wierszy Wergiliusza. Centon był popularny jako zabawa literacka do baroku. Odrodził się w dwudziestym wieku. Przyjął formę kolażu literackiego. Stosowali go futuryści i dadaiści. Używali go także surrealiści i awangardowcy.

Centony w tradycji chrześcijańskiej

Centonu używali również chrześcijanie. Stosowali tę formę od czwartego wieku. Była używana w literaturze chrześcijańskiej. Chrześcijańskie opowiadania o życiu Jezusa powstawały jako centony. Składały się z cytatów. Pochodziły z dzieł Ajschylosa, Likofrona i Eurypidesa. Poemat Proby jest słynnym przykładem. Przedstawiał biblijne wydarzenia. Został wzięty z 694 heksametrów Wergiliusza. Obejmował biblijne stworzenie świata i grzech pierworodny. Dotyczył też potopu i życia Jezusa.

Centon chrześcijański „De ecclesia” to kolejny przykład. Powstał na podstawie dzieł Wergiliusza. To jeden z czterech chrześcijańskich centonów. Artykuł naukowy omawia ten utwór. Analiza centonu obejmuje aspekty formalne. Dotyczy też aspektów teologicznych. Pierwsza część artykułu opisuje autorstwo. Przedstawia także strukturę utworu. Druga część prezentuje bogactwo teologiczne centonu. Obejmuje chrystologię i soteriologię. Dotyczy eklezjologii i eschatologii. Autor artykułu wykorzystuje metodę filologiczną. Analizuje fragmenty utworu. Centon jest inspirowany literą dzieł Wergiliusza. Czerpie też z kontekstu i postaci. W aneksie artykułu znajduje się polskie tłumaczenie poematu.

Kultura chrześcijańska wyrosła z judaizmu. Wchodziła w interakcję z kulturą hellenistyczną. Aleksander Wielki zdobył Palestynę. Umożliwił przenikanie elementów hellenistycznych. Wpłynęły one na żydowski kontekst. Podczas diaspory żydzi mieszkali wśród hellenistycznych społeczności. Septuaginta odegrała kluczową rolę. To greckie tłumaczenie żydowskich pism. Filon z Aleksandrii łączył filozofię platońską i stoicką. Łączył je z żydowską wiarą. Wpłynął na myśl żydowską i chrześcijańską. Paweł Apostoł używał greckiej filozofii. Wykorzystywał też retorykę do szerzenia nauk. Augustyn z Hippony pisał „De civitate Dei”. Łączył grecką filozofię z chrześcijaństwem.

Badania nad centonami w Polsce

Centony Homeryckie to ważny temat badań. Badania te trwają od ostatnich dwóch dekad. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II jest wiodącym ośrodkiem. Prowadzi badania nad centonami. Pierwsza monografia o centonach Homeryckich powstała w 2014 roku. Była napisana pod kierunkiem profesora Nareckiego. Książka zawiera pierwszy polski przekład centonów. Jest drugą monografią w lubelskim środowisku naukowym. Publikacja profesora Nareckiego i doktora Piaseckiego jest przewodnikiem. Opisuje centony i literaturę na ich temat. Książka ma charakter syntezy. Zawiera 48 rozdziałów. Dotyczą one różnych aspektów i historii centonów homeryckich. W publikacji znajduje się szczegółowy spis treści. Jest tam także indeks nazw własnych.

“W ten sposób Katolicki Uniwersytet Lubelski wyrasta na wiodący ośrodek w badaniach nad Centonami Homeryckimi.”

“Publikacja prof. Nareckiego i dra Piaseckiego jest swego rodzaju przewodnikiem po centonach i po literaturze na ich temat.”

Centon a inne formy literackie

Centon odrodził się w dwudziestym wieku. Przybrał formę kolażu literackiego. Stosowali go awangardowi twórcy. Kolaż literacki to jedna z form. Wykorzystuje fragmenty istniejących tekstów. Centon ma związek z intertekstualnością. Intertekstualność to zjawisko. Polega na występowaniu nawiązań. Nawiązania dotyczą innych tekstów w utworze.