Rewolucja francuska zapoczątkowała nową epokę w dziejach. Od tego czasu ludzie zaczęli dostrzegać świat nie tylko materialny, ale także duchowy. W literaturze zaczęto tworzyć utwory inspirowane ludowymi opowieściami. Z tej fascynacji narodziły się ballady romantyczne, które odznaczały się grupą cech wcześniej niespotykanych. Dowiedz się, które utwory z polskiej literatury reprezentują ten nurt.
Ballady romantyczne – charakterystyka gatunku
Ballada jest zaliczana do gatunków synkretycznych. W utworze można znaleźć elementy liryki, dramatu i epiki. Ballady romantyczne swoją formą nawiązywały do ludowych pieśni szkockich i duńskich. Fascynacja folklorem w nowej epoce pozwoliła na ponowne odkrycie mądrości w nich zawartych. Oprócz tego ballady z okresu romantyzmu zawierały wiele cech gatunkowych, wcześniej rzadko spotykanych, jak:
- warta akcja i dramatyzm;
- pojawienie się postaci fantastycznych;
- natura jako bohater, mająca kontakt z człowiekiem;
- nastrój pełen grozy i tajemniczości;
- główny bohater często wywodził się z ludu;
- morał – nie ma zbrodni bez kary;
- rytm i melodia w utworze;
- język stylizowany na gwarę.
Ballady Adama Mickiewicza
Najwybitniejszym przedstawicielem polskiego romantyzmu był Adam Mickiewicz. Wydany przez niego w 1822 r. w Wilnie tom „Ballady i romanse” zapoczątkował nową erę w literaturze. Jako pierwszy przełamał istniejące wcześniej wzorce. W jego balladach romantycznych pojawiały się postacie i wierzenia zaczerpnięte z ludowych wierzeń. Uprościł znacząco język, korzystając z wyrazów potocznych, a nawet gminnych. Dla poetów tworzących w nurcie klasycystycznym, którzy bardzo duże znaczenie przywiązywali do słownictwa, język potoczny, jakim posługiwał się Mickiewicz, był trudny do pojęcia.
Na szczególną uwagę zasługuje mistrzowskie operowanie dramatyzmem połączone z nastrojową liryzacją. Ballady romantyczne nawiązywały do wcześniejszych gatunków tj. sielanki i dumki, jednak Mickiewicz nadawał im całkowicie odmienną, nieznaną wcześniej formę literacką. Dzieła przesiąknięte były mistycyzmem, widoczna była fascynacja naturą i jej siłą. Mickiewicz nawiązywał w swoich dziełach do utworów Szekspira, często pojawiały się nawiązania do jego twórczości.
„Romantyczność”
Ballada rozpoczyna się fragmentem pochodzącym z „Hamleta” Wiliama Szekspira: „Zdaje mi się, że widzę… Gdzie? Przed oczyma duszy mojej”. To przewodnie motto, które sugeruje połączenie rzeczywistości doczesnej ze światem wewnętrznym, pozazmysłowym. Jednoznacznie wskazywało, że w nowej epoce liczyć będzie się przede wszystkim czucie i wiara.
W utworze dużą rolę odgrywa narrator, który jest świadkiem wydarzeń i bierze w nich czynny udział. Karusia, prosta dziewczyna, rozmawia z duchem swojego zmarłego narzeczonego Jasieńka. Mieszkańcy miasteczka, którzy są również świadkami tej sceny, wierzą dziewczynie pomimo tego, że nie widzą jego postaci. Pojawiający się mędrzec podważa istnienie ducha i nawołuje do ufania jedynie rzeczom, które można zrozumieć i wytłumaczyć. Postać starca reprezentuje poglądy oświeceniowe, a pozostali bohaterowie stojące w opozycji poglądy romantyzmu.
„Świtezianka”
Świtezianki były według podań ludowych nimfami wodnymi zamieszkującymi wody jeziora Świteź. Utwór opowiada o młodzieńcu zakochanym w Świteziance, która postanowiła sprawdzić szczerość jego uczuć. Wystawia go więc na próbę. Przybiera postać pięknej dziewicy. Nieświadom niczego młodzieniec daje się uwieść urodzie nieznajomej dziewczyny, która okazuje się być Świtezianką. Ta postanawia ukarać go za występek skazując na wieczną tułaczkę. Utwór posiada typowe cechy ballady romantycznej. Pojawia się motyw winy i kary oraz postać fantastyczna, czyli znana z ludowych opowiadań nimfa wodna.
„Lilije”
Ballada powstała na wzór ludowej pieśni. Głównym motywem jest zabójstwo dokonane przez młodą żonę na swoim mężu, w obawie przed odkryciem przez niego jej zdrady. Kobieta próbuje ukryć swoją zbrodnie chowając męża daleko od domu, a na grobie zasiewając lilie. Zbrodnie wyjawia jedynie pustelnikowi, który zapewnia ją, że pozostanie w tajemnicy. W konkury do kobiety stają bracia męża. Ta, nie mogąc się zdecydować, którego wybrać, karze przygotować mężczyznom wianki. Ten który zrobi najpiękniejszy wianek, zostanie jej mężem.
W dniu ślubu bracia prezentują wianki, które wykonali z lilii rosnących na grobie brata. Kwiaty przywołują do życia zmarłego, który upomina się o swoja wybrankę i postanawia ją ukarać. Cała cerkiew zapada się, pochłaniając wszystkich zebranych. W balladzie występuje po raz kolejny motyw winy i kary oraz się postać fantastyczna z innego świata – duch zmarłego męża. Dużą rolę odgrywa natura – ziemia rozstępuje się, pochłaniając morderczynię.
Ballady romantyczne to szczególny gatunek literacki. Ukazują wiele uniwersalnych prawd, które rządzą światem. Każda ballada zawiera morał, dzięki któremu można wyciągnąć wnioski co do zachowania głównych bohaterów. Choć od wydania pierwszego tomu minęły już dwa wieki, można zauważyć, że wiele motywów pozostaje aktualnych do dziś.
