dytyramby

Dytyramby – pieśni pochwalne, które dały początek tragedii i komedii. Definicja, historia i najważniejsze dzieła

Ocena

Dytyramby cieszyły się ogromną popularnością w starożytności, jednak dziś mało kto kojarzy je choćby z nazwy. Niewiele osób wie też, jak ogromne jest ich znaczenie dla historii literatury i teatru. Poznaj dzieje i charakterystykę tego zapomnianego gatunku.

Dytyramby – definicja gatunku

Dytyramb to pochodzące od starogreckiego słowa dithyrambos określenie ody, peanu lub pieśni pochwalnej, która odznacza się wyjątkowo wzniosłym stylem. Jak podają słowniki i encyklopedie, jest to jeden z najstarszych gatunków lirycznych, którego wyróżnikami są przewaga formy nad treścią, patetyczny charakter i liczne hiperbole, które miały na celu uwypuklenie wspaniałości opisywanego bohatera. Twórcy dytyrambów w niezwykle emocjonalny, a czasem nawet zakrawający o tragizm sposób chwalili w nich zalety i dokonania adresatów swoich utworów.

Gatunek ten wywodzi się z hymnów pochwalnych na cześć Dionizosa. Historycy uważają, że na jego kanwie zrodziły się starożytna tragedia i komedia. Współcześnie formę dytyrambu stosuje się nie tylko w celu uhonorowania ważnej osoby, ale także po to, by osiągnąć efekt komiczny.

Dytyramby w starożytności – hymny ku chwale Dionizosa

Dytyramb narodził się w starożytnej Grecji jako rodzaj pieśni obrzędowej, którą wykonywano podczas świąt dionizyjskich. Jego oryginalna nazwa, Dithýrambos, to jedno z licznych imion, jakie nosił bóg płodności, wina i dzikiej natury.

Podczas obrzędów ku czci Dionizosa dytyramby śpiewał chór złożony z 50 mężczyzn i chłopców, którzy tańczyli wokół ołtarza przyodziani w kostiumy kozłów-satyrów, a więc jednego ze zwierzęcych wcieleń bóstwa. Pieśń wykonywano przy akompaniamencie aulosu. Dytyramb był więc dokładnie „pieśnią kozła”, czyli zalążkiem tragedii, od której wywodzi się nawet jej nazwa. W ten sposób interpretował to m.in. Arystoteles.

Zobacz też:  Komentarz prasowy – co to jest? Jak go napisać?

W okolicach VI wieku p.n.e. rangę poezji artystycznej nadał dytyrambowi Arion z Koryntu. Poeta i kitarzysta miał także ustalić jego sposób wykonywania, który wiązał się z wprowadzeniem partii solowych i zwiększeniem roli koryfeusza, czyli przewodnika chóru. Innowacje te doprowadziły do wykształcenia dramatycznej formy dytyrambu, która była kolejnym krokiem w stronę zarówno tragedii, jak i komedii antycznej.

W IV i V wieku p.n.e. kształt dytyrambu udoskonalali Pindar, Lasos z Hermiony, Bakchylides i Simonides z Keos. W kolejnych wiekach wykształciły się jego sztywne schematy i konwencje gatunkowe. Tekst utworów stał się mniej ważny, wzrosło natomiast znaczenie muzyki, która była od tej pory głównym narzędziem ekspresji.

Dytyramby jako gatunek muzyczny

Dytyramby stały się niezwykle popularne w muzyce klasycznej XIX wieku. Wykonywano je zarówno w formie instrumentalnej, jak i wokalnej. Wielu kompozytorów pisało w owym czasie muzykę do słynnego „Dytyrambu” Schillera z myślą o utworach śpiewanych.

Jeśli chodzi o instrumentalne kompozycje, tworzyli je m.in. Robert Volkmann, Nikołaj Medtner, Igor Strawiński i Hermann Ritter. Muzycy komponują i wykonują dytyramby do dziś.

Dytyramby w poezji nowożytnej i współczesnej

Antyk był jedynym okresem, w którym dytyramby były żywym i chętnie uprawianym gatunkiem. W późniejszych wiekach poeci sięgali po niego coraz rzadziej. Wyparły go ody, peany i wszelkie inne pochwalne pieśni i hymny. W literaturze angielskiej gatunek ten praktycznie nie istniał. W XVII wieku jedno z nielicznych dzieł, które można do niego zaliczyć, napisał John Dryden. „Uczta Aleksandra, czyli potęga pieśni” z 1697 roku powstała z okazji dnia świętej Cecylii.

W Niemczech cieszył się nieco większą popularnością. Wspomniany już „Dytyramb” Friedricha Schillera z 1796 roku był wielokrotnie wykorzystywany przez kompozytorów, którzy układali melodie pod słowa poety. Najsłynniejszą zaś była napisana w poetyckiej formie książka Friedricha Nietzschego pt. „Dytyramby dionizyjskie”. Publikacja ta do dziś jest chętnie czytana przez miłośników talentu i zwolenników idei głoszonych przez niemieckiego filozofa.

Zobacz też:  Legenda – charakterystyka, rodzaje i przykłady

Jeśli chodzi o literaturę polską, w XX-wiecznej poezji znajdziemy parę przykładów dytyrambów – zarówno tych poważnych, jak i humorystycznych. Najczęściej przytaczanymi utworami, także na lekcjach języka polskiego, są „Dytyramb na cześć pokoju” autorstwa Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego oraz „Dytyramb na cześć teściowej” pióra Tadeusza Różewicza.

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *