Abecedariusz może wydawać się już trochę zapomnianym rodzajem utworu wierszowanego. Jego konstrukcja jest jednak na tyle ciekawa, że warto przytoczyć jego charakterystykę. Artyści piszący abecedariusze cechowali się wyjątkowym talentem. Możesz tego nie wiedzieć, ale do dzisiaj stosuje się ten rodzaj wiersza w rymowankach, które mają nauczyć małe dzieci alfabetu.
Ten artykuł jest owocem współpracy naszej redakcji z portalem internetowym
Czym jest abecedariusz – definicja słownikowa
Samo słowo pochodzi od łacińskiego „abecedarium”, które oznacza elementarz ABC. Najwcześniejsze udokumentowane użycie tego słowa sięga XV wieku. Jest to najprawdopodobniej najstarsza odmiana akrostychu. Początki abecedariusza wiążą się ze świętym i mistycznym znaczeniem liter. Słownik mówi, że ta forma poetycka charakteryzuje się specyficzną konstrukcją, w której kolejne wyrazy, wersy lub strofy są ułożone w porządku alfabetycznym.
Jaką funkcję pełnił abecedariusz?
Przede wszystkim miał zastosowanie mnemotechniczne, czyli ułatwiające zapamiętywanie. Pełniły też rolę ozdobną, by artysta mógł zaprezentować swoje wysokie zdolności. Znaczenie abecedariusza dla mnemotechniki spadło w momencie wynalezienia druku. Z tą funkcją możesz się jeszcze spotkać we wierszowanych rymowankach, używanych w przedszkolach. To bardzo skuteczna metoda szybkiej nauki.
Abecedariusz na przestrzeni epok
Pierwsze użycie tej formy literackiej sięga starożytności. Wraz z kolejnymi epokami jego popularność stopniowo malała, ale wciąż można się z nim zetknąć w dziełach niektórych artystów.
Starożytność
Najstarsze dzieła abecadłowe mają pochodzenie semickie. Wszystkie akrostyki pochodzące z Biblii mają charakterystykę alfabetyczną. Forma ta występowała szczególnie w psalmach. Szczególną uwagę możesz zwrócić na psalm 119., który zazwyczaj drukowany jest w podrozdziałach, nazywanych od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego. Dobrym reprezentantem będzie też psalm 145., który recytowany jest 3 razy dziennie podczas nabożeństw żydowskich.
Wiele psalmów ma techniczne niedoskonałości. Wydaje się na przykład, że psalm 9. i 10. tworzą razem jeden akrostych, ale długość przypisana do każdej litery jest nierówna – aż 5 z 22 liter hebrajskiego abecadła nie zostało w ogóle przedstawione. Z kolei 2 inne litery są zamienione miejscami. W psalmie 25. problem jest podobny: jedna z liter w ogóle nie jest reprezentowana, a jedna jest powtórzona.
Średniowiecze
W średniowieczu abecedariusz również był stosunkowo popularny. Najwcześniejszym reprezentantem stylu w średniowieczu był „Psalm abecadłowy przeciw donatystom” świętego Augustyna. Pochodzi on z 393 roku. Innym reprezentantem jest polski poemat nieznanego autora „Skarga umierającego” – powstał około roku 1470. Dzieła te odegrały istotną rolę w rozwoju ortografii i są dowodem na to, że niektóre z używanych dawniej liter zostały całkowicie zapomniane.
Współczesność
Wśród bliskich współczesności abecedariuszy można wymienić „Oblężenie Belgradu” Juliana Tuwima oraz „Ach, co za prześliczne abecadło” Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Ta forma jest obecnie często spotykana w dziełach dla dzieci, które pełnią funkcję mnemotechniczną.
Polskie utwory abecadłowe
Ta forma literacka była bardzo popularna wśród polskich autorów. Poniżej opiszemy kilka dzieł, które są świetnymi reprezentantami stylu.
„Augustus kiedy królował”, Władysław z Gielniowa
To epicka pieśń o narodzinach Jezusa, która napisana została w formie abecadłowej. Powstała na przełomie XV i XVI wieku. Pieśń zawiera liczne elementy apokryficzne. Rozpoczyna się wizytą Marii i Józefa w Betlejem. Pieśń odrzuca popularny motyw apokryficzny, jakoby przy porodzie obecne były kobiety, które w nim pomagały. Utwór kończy się wezwaniem do radości i prośbami do Jezusa o spokój w życiu doczesnym i życie wieczne.
„Abecadło”, Julian Tuwim
Jest to jeden z najpopularniejszych utworów tego autora, który skierowany jest do dzieci. Poeta był przeciwny traktowaniu poezji dla dzieci jako czegoś o niskiej jakości. Użył więc wielu zabawnych gier słownych, aby stworzyć ciekawą dla dzieci fabułę. Humorystyczna forma ma sprawić, że także najmniejsi będą mogli poznać i zrozumieć poezję.
„Skarga umierającego”, autor nieznany
Jest to pierwsze świadectwo istnienia widowisk obrzędowych na terenie polski. Istnieje podejrzenie, że autor inspirował się pieśnią „O rozdeleni duše s tělem”. Sam twórca nie jest znany z imienia. Do dziś zachowały się dwie wersje tego utworu: płocka i wrocławska. Obie wersje wydane po raz pierwszy zostały w 1886 roku.
Abecedariusz to naprawdę bardzo ciekawa forma utworu literackiego. Jeżeli interesuje cię historia literatury, to warto zapoznać się z dziełami pochodzącymi z minionych epok, bo miały one wyjątkowy wpływ na strukturę obecnego języka.
