Słowo pisane ma wielką moc. Wiedzieli o tym już starożytni autorzy tworzący pierwsze utwory literackie. Jednym z nich był apoftegmat, którego pierwsze przykłady pochodzą właśnie z epoki starożytnej. Popularność tego utworu literackiego przypada głównie na okres renesansu. Poznaj definicję i najbardziej znane przykłady apoftegmatów.
Prezentujemy Państwu treść opracowaną z udziałem
Czym jest apoftegmat?
Samo słowo apoftegmat wywodzi się z języka greckiego, a dokładniej z połączenia wyrazów apóphthegma i matos, które oznaczają istotną wypowiedź lub ważną sentencję. Apoftegmat to zatem krótki utwór literacki, ukazujący trafną i błyskotliwą maksymę znanej osobistości, np. władcy lub polityka. Utwór ten może być pisany prozą, lub w formie wierszowanej. Najczęściej wypowiedź przedstawiona jest w formie sentencji, która idealnie pasuje do konkretnej sytuacji.
Historia apoftegmatów
Pierwsze tego typu utwory zaczęły pojawiać się w czasach starożytnych. Zbiory słynnych sentencji i życiowych dewiz spisał żyjący w połowie I w. n. e. rzymski pisarz Waleriusz Maksymus. Jego dzieło nosiło tytuł Factorum et dictorum memorabiliorum libri IX, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „Czyny i powiedzenia godne pamięci”. Utwór powstał na cześć panującego wówczas cesarza Tyberiusza.
Innym znanym autorem apoftegmatów w czasach starożytnych był Plutarch. W swoim najsłynniejszym dziele „Apoftegmaty królów i wodzów” zgromadził powiedzenia oraz motta życiowe polityków greckich i rzymskich, oraz wypowiedzi władców z terenów Barbaricum. Inne jego dzieło, „Apoftegmaty lakońskie” stanowi niezastąpione źródło wiedzy historycznej. Uwiecznione w nim zostały zwyczaje oraz sposób myślenia obywateli Sparty.
Apoftegmaty ojców pustyni
Najbardziej znany apoftegmat powstał ok. VI w. w Egipcie. „Apoftegmaty ojców pustyni” to grecki zbiór zawierający imiona i sentencje mnichów i ascetów z IV i V w. Jednym z nich był żyjących na pustyni egipskiej święty abba Antoni. Przy każdym imieniu autor uwzględnił znane powiedzenia, czyli logoi, oraz czyny erga. Spis został stworzony przez nieznanego autora, prawdopodobnie mnicha, który korzystał z dostępnych już źródeł oraz przekazów ustnych. Utwór ceniony jest szczególnie za wielką wartość historyczną, odegrał istotną rolę w monastycyzmie jako pierwowzór cnót i pobożności.
Rozkwit w epoce renesansu
Największa popularność tych utworów przypada na okres renesansu (XV-XVI w.). Najbardziej znane w owym czasie apoftegmaty tworzył Erazm z Rotterdamu. W Polsce początkowo apoftegmaty były stosowane jako elementy kazań i odczytywane w czasie nabożeństw. Następnie dzieła z tego gatunku zaczęli spisywać Jan Kochanowski („Apoftegmata”) czy zafascynowany twórczością Erazma Mikołaj Rej oraz Wacław Potocki.
Apoftegmaty stanowią nieocenione źródło wiedzy historycznej. Przybliżają sposób myślenia ówcześnie żyjących ludzi, ich priorytety i sposób postrzegania rzeczywistości. Dzięki nim utrwalono postacie słynnych osób, m. in. władców i polityków. Dla chrześcijan stanowiły wzór cnót, jakie powinien posiadać człowiek prawdziwie pobożny.
