Apologia – gatunek literacki stworzony w obronie ludzi i idei. Geneza, definicja i przykłady dzieł pochwalnych

Paulina Kucharska
Mowy obronne wygłaszali już starożytni Grecy. To właśnie oni zapoczątkowali narodziny nowego stylu w literaturze, znanego do dziś. Poznaj genezę i przykłady gatunku, jakim jest apologia.
apologia
Ocena

Apologia ma swoje początki w starożytnej Grecji, gdzie narodziła się ze znanej już wcześniej sztuki oratorskiej. Miała ogromny wpływ na chrześcijaństwo. Najwięcej znanych apologii powstało właśnie w kontekście obrony wiary katolickiej. Przybliżamy genezę dzieł apologicznych.

Apologia – geneza

Apologia to rodzaj gatunku literackiego, który powstał na bazie sztuki oratorskiej. Jest rodzajem obrony, która mogła być wygłaszana w formie ustnej lub pisemnej. Zawierała argumenty i pochwałę czynów konkretnej osoby lub jej postępowania. Miała na celu odparcie zarzutów oskarżyciela. Słowo apologia wywodzi się z języka greckiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza mowę obronną. Cieszyła się ona sporą popularnością w starożytności, szczególnie w antycznej literaturze chrześcijańskiej.

Apologia a religia

Apologia stała się gatunkiem szczególnie często stosowanym w książkach podejmujących tematy wiary i religii. Miała na celu odparcie wielu zarzutów, jakie były kierowane w stronę wiernych kościoła katolickiego. Słynni apologeci pisali obszerne dzieła mające na celu przybliżenie historii chrześcijaństwa oraz będące obroną podstawowych wartości. W teologii powstał dział zwany apologetyką, która do dziś zajmuje się obroną wiary i odpieraniem zarzutów skierowanych pod adresem chrześcijaństwa. Współcześnie wraz ze zmianami społecznymi można mówić o wielkim powrocie tego nurtu. Dla uproszczenia nazywany jest nową apologią.

Czym jest apologetyka?

W słowniku PWN pod tych hasłem można znaleźć następującą definicję – „dział teologii poświęcony obronie podstawowych prawd religii”. Apologetyka została zapoczątkowana przez wczesnochrześcijańskich pisarzy, m.in. Tertuliana, Klemensa Aleksandryjskiego, Melitona z Sardes czy św. Justyna. Głównym celem apologetyki jest obrona prawd wiary, dzięki przytaczaniu dowodów racjonalnych, a nawet faktów historycznych. Apologeci w swoich pismach bardzo często odwołują się do Biblii. Dużą wagę przywiązują do podkreślenia połączenia pomiędzy wiarą a nauką.

Zobacz też:  Ballady romantyczne w literaturze polskiej – definicja gatunku

Starożytne dzieła apologiczne

Antyczne dzieła literackie często przybierały formę apologii. Oto kilka najwybitniejszych utworów, pochodzących ze starożytności:

  • „Obrona Sokratesa” Platona – zapis mowy, jaką wygłosił Sokrates w czasie swojego procesu;
  • „Agesilaos” Ksenofonta – powstała jako forma obrony spartańskiego ustroju i władcy Sparty;
  • „Apologia, czyli w obronie własnej księga o magii” Apulejusza – obrona, którą wygłosił Apulejusz przed sądem, gdy został oskarżony o paranie się magią;
  • „Apologia” Ksenofonta – obrona Sokratesa widziana oczami Ksenofonta.

Apologie wczesnochrześcijańskie

Apologia stała się gatunkiem szczególnie często stosowanym przez chrześcijan już w II w. n. e. Była sposobem na odpieranie ataków od osób, które nie patrzyły zbyt przychylnie na wiarę i stosowane obrzędy. Rzadko utwory te były kierowane do samych chrześcijan należących do wspólnoty. W większości adresowane były do osób postronnych. Do najważniejszych utworów z tego okresu należą:

  • „Apologia” Arystydesa – najstarsze zachowane dzieło apologiczne;
  • „Mowa do Greków” Tacjana Syryjczyka;
  • „Apologia filozofii chrześcijańskiej” Milcjadesa;
  • „Prośba za chrześcijanami” Atenagorasa z Aten;
  • „Do Autolika” Teofila z Antiochii;
  • „Pierwsza Apologia”, „Druga Apologia” Świętego Justyna;
  • „Apologia w obronie chrześcijan” Melitona z Sardes;
  • „Mowa do cesarza” Apolinary z Hierapolis;
  • „Apologia” Kwadratusa.

Późniejsze dzieła apologiczne

Należą do nich:

  • „Apologia Konfesji Augsburskiej” Filipa Melanchtona – utwór pochodzi z 1531 r., został napisany jako obrona wiary luterańskiej w odpowiedzi na „Konfutację Wyznania augsburskiego”;
  • „An Apology For The True Christian Divinity” Roberta Barclaya – utwór napisany w 1676 r. jako mowa obronna kwakieryzmu;
  • „Apologia Życia Colleya Cibbera” – autobiografia poety z 1740 r.
  • „Apologia Pro Vita Sua” Johna Henry’ego Newmana – powstała 1864 r. w obronie wiary katolickiej;
  • „Apologia Matematyków” Godfreya H. Hardy’ego – utwór w postaci eseju napisany w 1940 r.

Współcześni apologeci

Obecnie nie brakuje dzieł, które można zaliczyć do apologii chrześcijańskiej. Wielu współczesnych teologów zajmuje się zagadnieniami obrony wiary, upatrując w tym nadzieję na odrodzenie wartości takich jak rodzina, szlachetność, prawda czy miłość.

Zobacz też:  Epigramat – definicja i historia gatunku. Najważniejsze przykłady epigramatów

„Współczesna apologia Kościoła” o. Jacek Salij

Ciekawe dzieło napisane przez dominikanina, który przedstawia nowe spojrzenie na kościół i wiarę. We współczesnym świecie obrona i usprawiedliwienie kościoła wydają się trudnym zadaniem, jednak o. Jacek Salij podejmuje się tego zadania z pełnym sukcesem.

„Nie mamy prawa milczeć! Apologia Kościoła” ks. Janusz Królikowski

Autor zwraca uwagę na przykłady użycia wolności słowa jako broni przeciwko wartościom katolickim. Nawołuje do samodzielnego zgłębiania tematu, zamiast kierowania się zdaniem ogółu, lub wizerunku przekazywanego w mediach głównego nurtu. Książka jest skierowana zarówno do osób świeckich, jak i duchownych, stanowi przykład nowej apologii.

Apologia jako gatunek znany jest od czasów starożytnych. Miała duży wpływ na pisarzy chrześcijańskich, co przyczyniło się do utworzenia nowego działu w teologii zwanego apologetyką. W tym nurcie powstawały najsławniejsze dzieła antyczne w obronie wiary. Współcześnie można mówić o powrocie tej formy, która z biegiem czasu uległa przekształceniom. Dla uproszczenia i wskazania różnic jest nazywana nową apologią.

Total
0
Shares
Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Related Posts