Wiele było form zabawy słowem. Jedną z nich był centon, czyli utwór literacki, który występował najczęściej w formie poematu. Szacuje się, że jego początki sięgają późnej starożytności. Raz moda na centony wracała, niedługo później robiło się o nich cicho. Niezależnie od tego, ta ciekawa forma bez wątpienia odegrała ważną rolę w światowej literaturze.
Centon – definicja i historia
Centon to utwór literacki, który zwykle przybierał formę poematu i, co ważne, w całości składał się z cytatów pochodzących z innych dzieł literackich. Najczęściej znanych i łatwych do rozpoznania dla odbiorcy. Pełnił on funkcję gry słownej, niekiedy humoreski. W początkowych latach był traktowany jako dzieło mniej poważne. W starożytnym Rzymie korzystano z najpopularniejszych wierszy Wergiliusza czy Owidiusza.
Popularność centonów powróciła za sprawą chrześcijan, którzy w pierwszych wiekach naszej ery korzystali z tej formy, ale w dużo poważniejszym wydaniu. Warto wspomnieć, że w IV wieku wprowadzono na przykład opowiadanie wierszami starożytnych klasyków. W ten sposób prezentowano m.in. życiorys Jezusa czy stworzenie świata.
Następny powrót nastąpił w baroku, ale centon ponownie stał się sposobem na rozrywkę. Wówczas powrócił jako zabawa słowna. W XX wieku zaczął natomiast pojawiać się w formie kolażu literackiego, a z tego rozwiązania korzystali futuryści i surrealiści.
Najpopularniejsi autorzy centonów
Autorzy centonów ze starożytności nie są znani. Wśród chrześcijańskich twórców dzieł w tym gatunku wymienić można Grzegorza z Nazkanzu oraz Faltonię Betitię Probę, która pisała w IV wieku. Oczywiście najwięcej wiemy o dwudziestowiecznych twórcach, wśród których znaleźli się zagraniczni i polscy pisarze:
- Guillaume Apollinaire;
- James Joyce;
- Julio Cortázar;
- Czesław Miłosz;
- Tadeusz Różewicz.
Centon to forma, która znana jest nam od wieków i ma swoje wzloty i upadki w historii literatury. Jest dobrym przykładem tego, jak może ewoluować gatunek literacki. Bo przecież to, co powstawało w starożytności, nijak ma się – poza ogólnymi założeniami – do tego, co proponowali na przykład futuryści. Słowniki podają jednak ujednoliconą definicję gatunku, którą należy przyjmować jako wiążącą.
