Epigramat – definicja i historia gatunku. Najważniejsze przykłady epigramatów

Ewa Miko
Epigramat to krótki, wierszowany utwór o wyrazistej puencie. Poznaj charakterystykę, odmiany i głównych przedstawicieli gatunku.
epigramat
Ocena

Epigramat jest jednym z najstarszych gatunków literackich. Co wyróżnia go na tle pozostałych? Jak zmieniał się na przestrzeni wieków? I którzy poeci po niego sięgali? Przeczytaj nasz artykuł, a poznasz wszystkie odpowiedzi.

Epigramat – definicja i odmiany gatunku

By szczegółowo opisać dzieje epigramatu, warto zacząć od jego definicji. Jak podają słowniki, jest to krótki i zwięzły utwór poetycki, którego korzenie sięgają greckich epitafiów, a więc nagrobnych napisów na cześć zmarłych. Samo słowo epigramma w języku starogreckim oznaczało po prostu „inskrypcja”.

Wyróżnikami epigramatu, zwanego też epigramem, są zwięzłość, rymy i wyrazista, zaskakująca puenta. W czasach starożytnych pisywany był dystychem elegijnym. Za twórcę gatunku literackiego, który wyniósł go ponad zapisy na grobach, uważa się Symonidesa z Keos.

Odmiany epigramatów

Epigramy od początku swojego istnienia przybierały różne tonacje – od wzniosłych przez dowcipne po sprośne i wulgarne. Jeśli chodzi o tematykę i tonację, wyróżnia się następujące rodzaje dzieł epigramatycznych:

  • okolicznościowe;
  • religijne (inaczej wotywne);
  • nagrobkowe;
  • panegiryczne;
  • biesiadne;
  • erotyczne;
  • liryczne;
  • satyryczne;
  • filozoficzne.

Z czasem w ramach epigramatu wyróżniły się podgatunki, takie jak:

  • fraszka – humorystyczny utwór wierszowany zakończony wyraźną puentą, który narodził się w epoce renesansu. Prekursorem tej odmiany epigramu w polskiej literaturze był Jan Kochanowski;
  • figlik – stworzona przez Mikołaja Reja odmiana epigramu polskiego, której autor przedstawiał jedną sytuację z życia wyższych sfer w ujęciu satyrycznym;
  • xenia – żartobliwy epigramat okolicznościowy o zabarwieniu ironicznym bądź satyrycznym. Tego typu miniaturowe utwory tworzyli m.in. Marcjalis, Goethe, Schiller oraz polski poeta Jarosław Iwaszkiewicz.

Historia epigramatu

Początki gatunku sięgają starożytnej Grecji, gdzie pierwsze epigramaty pojawiały się na grobach, pomnikach czy ofiarach religijnych. Były to krótkie, dwuwersowe teksty pisane dystychem elegijnym. Pierwszym epigramem, który trwale zapisał się w historii, było dzieło Symonidesa z Keos. Słowa: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny” wyryto na obelisku postawionym w miejscu przegranej bitwy pod Termopilami.

Zobacz też:  Nowela – poznaj najważniejsze cechy tego gatunku literackiego!

Z czasem tematyka epigramów rozszerzyła się, a w formie krótkich wierszyków zapisywano m.in. dedykacje gości dla gospodarzy lub zaklęcia. W starożytnym Rzymie swoimi satyrycznymi epigramatami okolicznościowymi zasłynął Marcjalis, który z jadowitym humorem wskazywał przywary i patologie mieszkańców imperium. Jego dzieła wywarły duży wpływ na nowożytny kształt gatunku. Szukasz biletów, aby zobaczyć dzieła sztuki na żywo? Sprawdź: https://otobilety.pl/ostatnia-wieczerza-bilety!

W XVI wieku rygory gatunkowe przestały mieć znaczenie, zapomniano o dystychu elegijnym, a na bazie klasycznych epigramatów wykształciły się fraszki. W Polsce rozsławili je Jan Kochanowski. Kolejne stulecia przyniosły popularność epigramów filozoficznych i xenii, w których specjalizował się m.in. Johann Wolfgang Goethe. W XX wieku poza nimi sławę zdobyły epigramy liryczne i satyryczne.

Najsłynniejsi autorzy epigramów

Jak zostało już wspomniane, za pierwszego i najsłynniejszego twórcę epigramatów uznaje się Symonidesa z Keos. W starożytnej Grecji tego typu dzieła tworzył też m.in. Asklepiades z Samos, zaś w starożytnym Rzymie – Marcjalisz, Enniusz, Katullus i Auzoniusz. Wśród późniejszych poetów zagranicznych jako najważniejszych twórców epigramatów wskazuje się Johanna Wolfganga Goethego, Friedricha Schillera, Alexandra Pope’a, Johna Harringtona, Johna Heywooda, Johna Donne’a i Roberta Herricka.

W Polsce gatunek ten rozsławili Andrzej Krzycki, Jan Kochanowski (fraszki) i Mikołaj Rej (figliki). W kolejnych latach ich śladami poszli m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Stanisław Jerzy Lec, Julian Tuwim oraz Jan Sztaudynger.

Przykłady epigramatów – utwory z różnych epok

Trudno pojąć istotę epigramów i docenić ich walory bez zapoznania się z przykładami. Na przestrzeni tysięcy lat istnienia gatunku, w jego ramach powstało wiele świetnych dzieł o celnych puentach. Poniżej przytaczamy kilka utworów epigramatycznych z różnych w epok:

  • „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny.” (Symonides z Keos);
  • „Krzywisz się na te fraszki, kpisz z tego, co robię, bo ty wszystkim zazdrościsz, a jakoś nikt – tobie.” (Marcjalis);
  • „Lepsza cnota w błocie, niż niecnota w złocie.” (Mikołaj Rej);
  • „Do nieba patrzysz w górę, a nie spojrzysz w siebie. Nie znajdzie Boga, kto go szuka tylko w niebie.” (Anioł Ślązak w tłumaczeniu Adama Mickiewicza);
  • „Daleka droga, o, jakże droga daleka – od człowieka do człowieka.” (Jan Sztaudynger);
  • „Co zostało z ekstaz i miłości? Suche cyfry przyrostu ludności.” (Stanisław Jerzy Lec);
  • „Nie widziałam cię już od miesiąca. I nic. Jestem może bledsza, trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca. Lecz widać można żyć bez powietrza.” (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska).
Zobacz też:  Tren – literatura o charakterze refleksyjnym. Sprawdź, czym się wyróżnia!

Słynnych epigramatów jest oczywiście znacznie więcej. Które z nich należą do waszych ulubionych? Dajcie znać w komentarzach.

Total
0
Shares
Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Related Posts